सुधारित ऊस लागवड तंत्र

सुधारित ऊस लागवड तंत्र

एकरी १०० टन ऊस उत्पादनाचे उद्दिष्ट

 विदर्भ-मराठवाड्यामध्ये उसाची हेक्टरी उत्पादता कमी असण्याची कारणे :

१) आधुनिक ऊस लागवड तंत्रज्ञानाचा अभाव.

२) सेंद्रिय पदार्थांचा शेतात वापर कमी.

३) रासायनिक खतांचा असंतुलित व चुकीचा वापर.

४) अयोग्य बेण्याचा वापर.

५) दोन सरी व दोन रोपांतील कमी अंतर.

६) तणनाशकाचा योग्य वेळी वापराचा अभाव.

७) पाण्याचा ताण किंवा तुडुंब सन्या भरून पाणी.

८) चुकीच्या पद्धतीने व चूकीच्या वेळी आंतरमशागत.

९) जिवाणू खत वापराचा अभाव.

१०) अयोग्य वेळेत ऊस लागवड व ऊस तोडणी.

१)     उसाच्या प्रचलित जाती व त्यांचे वैशिष्ट्ये

लागवडीपूर्वी बेणेप्रक्रिया

चांगले उत्पादन घेण्यासाठी शुद्ध व आनुवंशिक गुणधर्म चांगले असलेलेच बेणे वापरावे व बेणेप्रक्रिया नक्की करावी. यामुळे ब-याच कीड व रोगांचा प्रादुर्भाव टाळता येतो.

प्रतिलिटर पाण्यामध्ये २ मिली बाव्हिस्टीन, २ ग्रॅम चुन्याची निवळी, ३ मिली रोगोबुष्ट किंवा रोगोर व ४ मिली रायझर या प्रमाणात मिसळून डोळे १० ते १५ मिनिटे पाण्यात बुडवून नंतरच लागवड करावी.

जमिनीची सुपीकता

फक्त रासायनिक खतांचा भरमसाट वापर करून कोणत्याही पिकाचे नेहमी विक्रमी उत्पादन घेणे शक्य नाही. उसाच्या उत्पादन सुपीकता वाढीसाठी खालीलपैकी शक्य तेवढे उपाय करावेत. शेणखताचा वापर/सेंद्रिय खतांचा वापर/गांडूळ खतांचा वापर/हिरवळीच्या खताचा वापर/प्रेसमेडचा वापर/निंबोळी/करंजी पेंडेचा वापर तसेच पिकाचा फेरपालट व आंतरपीकसुद्धा घ्यावे. यामुळे जमिनीतील जिवाणूंची संख्या वाढते व रासायनिक खतांची उपलब्धता वाढण्यास मदत होते. तसेच अॅझाटोबॅक्टर, पी.एस.बी., ट्रायकोडर्मा या जिवाणूंचासुद्धा वापर करावा. या जीवाणू खतांचे ड्रेचिंग करणे फारच फायद्याचे ठरते.

रोप लागवडीचे फायदे

          1.  बेणे, पाणी, वेळ व पैशांची बचत.

• 2.  जमिनीचा अधिकाधिक कार्यक्षमतेने वापर होतो.
  3.  रोपांची संख्या १००% पर्यंत राखता येते.
  4.  गाळपयोग्य उसाची संख्या अधिक.
  5.  खोडवा चांगला येतो.
  6.  रोपे समान वयाची एकसमान वाढ.
  7.  पिकाची उत्तम वाढ व उत्पादनात वाढ.

लागवडीचे अंतर सरीची रुंदी

*नैसर्गिकरीत्या पक्व उसांची एकरी संख्या ३०,००० ते ४०,००० असते.

पारंपरिक तीन, सव्वातीन फुटांची सरी व तोंडाला तोंड लागवड पद्धतीमध्ये २५ ते ३० हजार डोळे लागतात. प्रत्येकी पाच फुटवे आल्यास दीड लाख फुटवे व त्यापेक्षा जास्त फुटवे आल्यास दोन लाखांपेक्षा जास्त फुटवे येतात. ही फुटवे पाणी, रासायनिक खते, सूर्यप्रकाश या सर्वच गोष्टी खातात व खाऊन चार-पाच महिन्यांनी दाटणी झाल्याने मरतात. म्हणून यांना खाऊन मरणारे फुटवे म्हणतात. त्यामुळे फुटव्यांची संख्या योग्यच असावी. त्यासाठी सरीची रुंदी व डोळ्यातील अंतर योग्य असावे. बैल मशागत असल्यास सरीची रुंदी ४ फूट ठेवावी किंवा ३ फुटात जोडओळसुद्धा योग्य. ट्रॅक्टरने मशागत करत असल्यास सरीची रुंदी ५ किंवा ६ फूट ठेवावी. दोन डोळे किंवा रोपांतील अंतर फुटव्यांची संख्या व जगणाच्या उसाचा तक्ता खाली दिलेला आहे.   

याप्रमाणे सरीची रुंदी ४ ते ६ फूट आपल्या सोईने ठेवून दोन डोळ्यांतील अंतर १ ते २ फूट ठेवावे व त्याप्रमाणे फुटव्यांवर नियंत्रण ठेवून जगणारे ऊस योग्य राखावे. म्हणजे उत्पादनात मोठी वाढ होते.

लागवड पद्धत

कोरडी लागवड : मध्यम ते भारी जमिनीमध्ये उसाची कोरडी किंवा वापशावर लागवड. सरीमध्ये सेंद्रिय, रासायनिक खते, सूक्ष्म अन्नद्रव्ये सर्व टाकून कुदळीच्या किंवा बळीराम नांगराच्या साहाय्याने २,३ इंच चळी घ्यावी. म्हणजे खते मातीत मिसळतील व डोळा लावण्यास चळी तयार होईल. चळीमध्ये २-३ इंच खोलीवर योग्य अंतरावर टिपया लावून मातीने झाकून घ्याव्यात. २-३ वेळेस पाणी हलके द्यावे. फायदे - बेणे योग्य अंतरावर लावता येते. १५ ते २० दिवसांत उगवण पूर्ण होते. जोमदार कोंब येतो, ८५% पेक्षा जास्त उगवण होते, उत्पादन वाढते.

ओली लागवड

हलक्या जमिनीत ओली लागवड करावी. भारी जमिनीत ओली लागवड केल्यास उशिरा उगवण, असमान उगवण, योग्य अंतर राखू शकत नाही. कमी उसाची संख्या व कमी उत्पादन,

तीन डोळा टिपरी : एकरी ३ ते ४ टन बेणे लागते. ऊसाची योग्य संख्या राखता येत नाही. खाऊन मरणारे फुटवे जास्त असतात. ऊस जाडीस लहान राहतो. ही पद्धत शेतक-यांनी ताबडतोब बंद करावी.

दोन डोळा टिपरी : टिपरी तयार करताना डोळ्याच्या वरचा भाग कमी व खालचा भाग जास्त ठेवावा. दोन डोळ्यांमध्ये योग्य अंतर ठेवून डोळे बाजूला येतील, अशी लागण करावी. कमी फुटवे येणा-या जातीमध्ये दोन टिपरीत अंतर कमी ठेवावे.

एक डोळा टिपरी : डोळ्याचा वरचा भाग कमी व खालचा जास्त ठेवावा. तीन डोळा टिपरीपेक्षा ६६% बेणे कमी लागते. उगवण लवकर होते. डोळा वर ठेवून लागण करावी व खाडे पडू नये यासाठी रोपाची लागवड सोबत करावी. खाडे पडल्यास त्याठिकाणी रोपे लावावीत.

रासायनिक खताच्या मात्रा

एक टन ऊस पिकवण्यासाठी एन पी के किती लागतो याची माहिती शास्त्रज्ञांनी सिद्ध केली आहे. त्यानुसार खतांच्या मात्रा ठरवाव्यात व ६ ते ७ वेळा विभागून घ्याव्यात. साधारणतः मध्यम एन पि के असलेल्या जमिनीमध्ये १०० टन उत्पादन घेण्यासाठी आवश्यक खते त्यांची वेळ खालीलप्रमाणेएकरी १०० टन उत्पादन उद्दिष्ट ठेवल्यास रासायनिक खतांचा एकरी अपेक्षित खर्च (रु.१९,०००). एकरी लागणारे एकूण खत - युरिया ७ बॅग, डीएपी-६, पोटॅश ६, अमोनियम सल्फेट-३, सल्फर-३० किलो, मॅगसल्फेट-३० किलो, रायझर-जी-३० किलो.

१) लागवडीपूर्वी सरीत पसरवणे - डीएपी व पोटॅश- प्रत्येकी २-२ बॅग,सल्फर दाणेदार, मॅगनेशियम सल्फेट, रायझर-जी प्रत्येकी १० किलो.

२) लागवडीनंतर २० दिवसांनी - एक बॅग युरिया.

३) लागवडीनंतर ४० दिवसांनी - एक बॅग युरिया.

४) ६५ दिवसांनी किंवा बाळबांधणीला - युरिया, डीएपी व पोटॅश प्रत्येकी १ बॅग, सल्फर दाणेदार, रायझर-जी, मॅग्नेशिअम सल्फेट प्रत्येकी १० किलो मिसळून पहारीने छिद्रे करून एक-एक फुटावर टाकावे.

५) मोठी बांधणी - युरिया -३ बॅग + डीएपी-२ बॅग + पोटॅश-१ बॅग, सल्फर, मॅगसल्फेट, रायझर-जी प्रत्येकी १० किलो. 

६) मोठ्या बांधणीनंतर एक महिन्याने - अमोनियम सल्फेट, डीएपी व पोटॅश प्रत्येकी १ बॅग. 

७) मृग नक्षत्र निघाल्यानंतर - अमो. सल्फेट - २ बॅग, पोटॅश - २५ किलो 

लागवडीनंतर व मोठ्या बांधणीनंतर १० दिवसांनी जिवाणू द्यावेत.

अझाटोबॅक्टर, पी.एस.बी., ट्रायकोडर्मा प्रत्येकी २ लिटर किंवा २ किलो

सूक्ष्म अन्नद्रव्ये, मॅग्नेशिअम सल्फेट आदी शेणखतात मिसळून ५-७ दिवसांनी शेतामध्ये द्यावीत.

पाण्याचे नियोजन : पाणी हे मुळांच्या परिघात द्यावे. भारी जमिनीमध्ये जास्त पाणी एकाच वेळेस दिल्यास निचरा कमी होतो व मुळांची कार्यक्षमता कमी होते. सया भरून तुडुंब पाणी न देता मापक व मुरेल तेवढे पाणी द्यावे. थोडे थोडे पण सारखे सारखे पाणी द्यावे. एप्रिल-मेमध्ये ताण पडू देऊ नये.

तणनाशकांचा वापर

'तण खाई धन' या उक्तीनुसार ऊस लागवडीनंतर पहिल्या चार महिन्यांत तणांचा बंदोबस्त न केल्यास ५०% पर्यंत उत्पादन घटू शकते. सध्या उपलब्ध तणनाशकांमध्ये मेट्रिब्युझीन (सेन्कॉर) हे तणनाशक फायद्याचे व उत्कृष्ट आहे. लागवड झाल्यानंतर ४ ते ५ दिवसांनी जमिनीत ओलावा असताना पहिला व दोन महिन्यांनी दुसरा फवारा एकरी ४०० ग्रॅम या प्रमाणात दिल्यास निंदण करण्याची फारशी आवश्यकता पडत नाही.

फवारणी व्यवस्थापन

संजीवकांचा योग्य वेळी योग्य प्रमाणात वापर केल्यास उत्पादनामध्ये भरीव वाढ होते व यांच्या सोबत आपण आवश्यक कीटकनाशके, बुरशीनाशके व विद्राव्य खतांचा वापरसुद्धा करू शकतो. ज्यामुळे कीड, रोग नियंत्रण वेळेवर होते. आपले उत्पादनाचे उद्दिष्ट गाठण्यासाठी खालील फवारण्या कराव्यात. सर्व फवारण्यांचे एकरी प्रमाण दिले आहे. त्यानुसार पंपाचे प्रमाण वापरावे. उत्पादन वाढीसाठी फवारण्या महत्त्वाच्या आहेत.

पहिली फवारणी

लागवडीपासून ४५ दिवसांनी, खोडव्यास ३० दिवसांनी (एकरी ४ पंप) १९:१९:१९ - ६०० + परिस स्पर्श - १२० + क्लोरोपायरिफॉस-२५० + बाव्हिस्टीन - १२० + आयबीए - १ ग्रॅम + ६ बीए - ४ ग्रॅम

दुसरी फवारणी

लागवडीपासून ६५ दिवसांनी खोडव्यास ५० दिवसांनी (एकरी ६ पंप) - १२:६१:०० - ९०० + रिफ्रेश - २५० + कॅल्शियम - २५० + सरेंडर किंवा प्रोफेक्ससुपर - २५० + बाव्हिस्टीन - २०० + जीए - ४ ग्रॅम + ६ बीए - ४ ग्रॅम

तिसरी फवारणी

८५ दिवसांनी व खोडव्यास ७० दिवसांनी (एकरी ९पंप)१२:६१:०० - १३०० + रिफ्रेश - ४०० + बिग-बी - १ किलो + मोनोक्रोटोफॉस - २७० + सुखई - २७० + जीए - ६ ग्रॅम + ६ बीए - ६ ग्रॅम

चौथी फवारणी

लागवडीपासून १०५ व खोडवा ९० दिवसांनी (एकरी १० पंप)

१३:००:४५ - १ किलो, बिग-बी - ५०० ग्रॅम + कॅल्शियम - ४०० ग्रॅम + रिफ्रेश - ४०० मिली + ट्रायझोफॉस डेल्टामेथ्रीन - ४०० + बाव्हिस्टीन - ४०० + जीए - ७ ग्रॅम + ६ बीए - ७ ग्रॅम ।

खोडवा व्यवस्थापन

आपल्याकडे खोडवा पिकाकडे दुर्लक्ष केल्यामुळे खोडव्याचे उत्पादन कमी येते. उसाचा खोडवा ठेवून उत्पादन खर्चात ३५ ते ४० टक्के बचत करता येते व लागवडीच्या उसाएवढे उत्पादन खोडव्यामध्ये घेता येते.

खोडवा का ठेवावा : पूर्वमशागतीवरील वेळ, श्रम व खर्च वाचतो. बेणे व बेणेप्रक्रिया यांचा खर्च वाचतो. पहिल्या उसाची मुळे तयार असल्याने फुटवे एकाचवेळी झपाट्याने येतात. लागणीच्या उसापेक्षा १ ते दीड महिना लवकर पक्वता. पाचटाच्या आच्छादनामुळे तण व आंतरमशागतीवरील खर्च कमी. लागवडीच्या उस पेक्षा ताण जास्त सहन करतो.

खोडव्याचे उत्पादन कमी का येते?
लागण उसापेक्षा दुर्लक्ष. लागण उसाची उगवण विरळ असेल तर उसाची संख्या कमी होऊन उत्पादन घटते. लागण उसात योग्य पाणी, खत, मशागत नसल्यास खोडवा उत्कृष्ट येत नाही. शिफारशीत खते सूक्ष्मअन्नद्रवे व फवारणीचा अभाव. लागण उसाची तोड जमिनीलगत न केल्यास उत्पादनात घट, फेब्रुवारीनंतर लागण उसाची तोडणी झाल्यास कीड रोगामुळे खोडव्याचे उत्पादन घटते.

खोडवाव्यवस्थापनाचे सुधारित तंत्र :

पाचट चुकूनही जाळू नका. पाचट ठेवल्यास जमिनीची सुपीकता वाढते. क्षारांचे प्रमाण घटते. जमिनीत हवा खेळती राहते. बाष्पीभवनाचा वेग कमी (म्हणजे पाण्याची गरज कमी). जमीन वापश्यावर राहते. जमिनीत तापमान योग्य राहल्यामुळे जिवाणूंची संख्या वाढते. खुरपणी, मजुरीची बचत.

वरंब्यावरील पाचट सरीमध्ये घ्यावे, जमिनीलगत बुडखा छाटणी करावी, पाचट लवकर कुजण्यासाठी एकरी १ बॅग युरिया व एक बॅग सुपर फॉस्फेट व शक्य असल्यास रोटव्हिटर पाचटामध्ये चालवून बारीक करून मातीत मिसळावे.

बुडखा छाटल्यावर वापसा असताना किंवा जमीन कडक असल्यास पाणी देऊन वरंब्याच्या बगला बळीराम नांगराने फोडून घ्याव्यात. खाडे/ नांग्या असल्यास ऊस तोडणीपूर्वी एक महिना आधीच एक डोळा पद्धतीने रोपे तयार करावीत व तुटून गेल्यानंतर ती १५ दिवसांनी लावावीत. 

मशागतीशिवाय खोडवाव्यवस्थापन

नवीन संशोधनानुसार कोणत्याही मशागतीशिवाय खोडवा पिकाचे किफायतशीर उत्पादन घेणे शक्य आहे, या पद्धतीत ऊस तुटून गेल्यावर बुडख्यावरील पाचट बाजूला सारून आहे तसेच पडू द्यावे. जमिनीवरील बुडखे छाटावीत, एकरी १ बॅग युरिया व सुपर फॉस्फेपेट प्रत्येकी देऊन १५ दिवसांच्या आत शिफारशीत खते देऊन पाणी द्यावे. या पद्धतीत बगला फोडणे, मोठी बांधणी, बाळ बांधणी, आंतरमशागत काहीही करू नये. कोणत्याही मशागतीशिवाय सलग पाचट आच्छादन व पहारीने भोके पाडून मुळांच्या सान्निध्यात खते दिल्यास उत्पादन घट न येता कमीत कमी खर्चातखोडवा पीक घेता येते. पाचट उशिरा कुजल्याने खूप कमी पाणी लागते, तण होतच नाही, आच्छादनामुळे खूप जिवाणू वाढतात व पाचट उशिरा कुजल्याने उलट फायदे होतात व मशागतीचा पूर्ण खर्च वाचतो.

खोडवा खतव्यवस्थापन

खोडवा पिकास सर्व खतांची गरज लागवडीच्या उसाएवढीच असते.पहिली मात्रा तोडणीनंतर १० दिवसांमध्ये. एकरी १०० टन उद्दिष्ट ठेवल्यास साधारपणे खालील शिफारशीत खते खोडव्याला द्यावेत.

ü  पहिली मात्रा : पहारीने बेटापासून १ फुटावर ओरंब्याच्या बगाला ४ ६ इंचाचे खोल छिद्र करूनच द्यावी. युरिया, डीएपी व पोटॅश एकरी ७५ किलो + रायझर-जी १५ किलो + सल्फर दाणेदार १५ किलो + माती मिसळून मॅग्नेशियम सल्फेट १५ किलो.

ü  दुसरी मात्रा : ३० दिवसांनी युरिया १०० किलो + लिंबोळी पेंड २० किलो.

ü  तिसरी मात्रा : ६० दिवसांनी पहिल्या मात्रेप्रमाणे पहारीने छिद्र करून द्यावी.

ü  चौथी मात्रा : ९० दिवसांनी युरिया ५० किलो.

ü  पाचवी मात्रा : १२० दिवसांनी युरिया ५० किलो.

ü  सहावी मात्रा : १५० दिवसांनी अमोनियम सल्फेट ५० किलो वपोटॅश ५० किलो.

जिवाणू अझाटोबॅक्टर, पीएसबी, ट्रायकोडर्मा प्रत्येकी २ किलो किंवा १ लिटर प्रत्येकी खताची पहिली व तिसरी मात्रा दिल्यानंतर १० दिवसांनी द्यावी.

बाळबांधणी व मोठी बांधणी

बाळ बांधणी

लागवडीनंतर दीड ते दोन महिन्यांनी बाळबांधणी करावी. फुटव्याला ३ ते ४ इंच माती लावावी. त्यामुळे फुटवे जोमाने वाढतात. रासायनिक खते मातीआड दबतात. खोडकिडीचे काही प्रमाणात नियंत्रण होते. मोठ्या बांधणीपर्यंत दातेरी कोळपे, डवरे चालवून जमीन भुसभुशीत ठेवावी. सरी बुजणार नाहीत याची काळजी घ्यावी.

मोठी बांधणी

लागवडीनंतर ३.५ ते ४ महिन्यांनी खताचा हप्ता देऊन वरंबे फोडून घ्यावे. नंतर माती चांगली मोकळी करून रिजरच्या साहाय्याने मोठी बांधणी करावी. यामध्ये वरंब्याची सरी व सरीचा वरंबा होतो. ज्यामुळे ऊस लोळत नाही. पाणी व्यवस्थित देता येते. जास्त फुटव्यांची संख्या दाबता येते. हवा खेळती राहते.